Một nhà nước pháp quyền, chỉ có thể hiện hữu, nếu người dân có tư cách, dân trí, và tinh thần tôn trọng dân chủ. Mặc dù nước Mỹ có thể chế tam quyền phân lập kiểm soát nhau, check và balance. Nhưng trong trường hợp của Trump, hệ thống này đã lộ ra nhiều yếu kém.
Đầu tiên là các cơ quan chính phủ. Mặc dù được thành lập cho dân và phục vụ dân, nhưng người đứng đầu dễ dàng thao túng, một khi họ bỏ qua thông lệ và tư cách dân chủ.. Để các cơ quan kiểm tra chính phủ chí là cái gai nhỏ dễ nhổ.
Kế tới là quốc hội. Rõ ràng là quốc hội Mỹ với Cộng Hoà đa số đã bị Trump thao túng và là con cờ của ông. Lý do đơn giản vì số mạng chính trị của họ bị ông nắm, qua khối cử tri cuồng nhiệt của ông.
Một tổng thống đương nhiệm khó bị thất cử. Trước Trump, chỉ có 9 tổng thống khác đã bị thất cử. TT đương nhiệm có tên tuổi, có cơ sở sẵn sàng, kiểm soát được hệ thống chính phủ, và cử tri quen bầu người đương nhiệm. Riêng TT Trump, ông đã tận dụng tới răng, vượt qua thông lệ để lợi dụng quyền Tổng Thống cho việc ông ta ứng cử. Từ việc ông đuổi việc những người làm nhiệm vụ nhưng không có lới cho ông, ký tên ông lên chi phiếu gửi cho dân, tờ rơi của Trump trong hộp thức ăn cho dân, cho đến dùng tài nguyên và con người của chính phủ, đáng lẽ làm việc cho dân, vận động ứng của của ông. Trump cũng tận dụng mọi hạ kế không một người có tư cách nào dùng, để vận động, kể cả gây nguy hiểm cho chính người ủng hộ ông, khi gom góp người vận động đứng cạnh nhau trong cơn đại dịch. Tổng Thống Trump có một số lượng người trung thành và đoàn kết chỉ có thể thấy được, tại các nước độc tài, sẵn sàng đi bầu cho ông, khác với đảng Dân Chủ chia năm xẻ bảy. Đó là chưa kể đảng Cộng Hoà tung tin gây sợ, tin giả quá dữ, và đảng Dân Chủ quá ngây thơ trong cách họ vận động bầu cử.
Giáo sư Tiến Sĩ luật Tim Wu của đại học Columbia trong bài của ông đăng trên báo NY Time đồng ý với quan điểm là Hiến pháp và Luật lệ đã không kiểm soát được thiên hướng độc đoán của Trump. Ông cho rằng nếu không có thông lệ truyền thống trong các cơ quan thiết yếu của chính phủ, trong đó có hệ thông công tố, quân đội, và các viên chức cấp tiểu bang, thì nước Mỹ chắc sẽ có thể trở thành một nước độc tài.
Ông chia sẻ. Mặc dù bộ trưởng Tư Pháp Bill Barr là đồng minh thân cận của ông, nhưng ông Barr đã không thể vượt qua được bộ Tư pháp xây dựng lâu đời tính chất độc lập của họ trong công tố. Thành viên quân đội Mỹ khi là tân binh cũng chỉ tuyên thệ bảo vệ hiến pháp, và không trung thành với bất cứ ai khác. Và sau cùng là tư cách cá nhân của các viên chức cấp tiểu bang, tiêu biểu là ông Brad Raffensperger và ông Brian Kemp của Georgia.
Tôi thấy những yếu tố này là kết quả của cái tôi gọi là tư cách dân chủ Mỹ, khi họ không bị cực đoan hóa để nhìn theo khía cánh phe phái. Không riêng ba yếu tố Tiến Sĩ Wu nêu lên, tôi thấy cần phải nêu cao những yếu tố rất quan trọng khác.
Đầu tiên là truyền thông tự do, cái mà ông Trump hay Cộng Sản Việt Nam gọi là kẻ thù của nhân dân. Nếu họ cùng về hùa với Fox News hay News Max để ăn ơn huệ của Trump và nhân dân của ông thì có lẽ tình hình đã thay đổi hẳn.
Thứ hai là giới tinh hoa phi chính trị của Mỹ, các khoa học gia, tướng lãnh, những nhân vật hàng đầu của Mỹ trong ca nhạc, điện ảnh, văn chương, có thể nói hầu hết, và ngay cả những người trong đảng Cộng Hoà, đều lên tiếng không chấp nhận Trump.
Thứ ba là Tổng Thống Trump. Người ta đã từng nhận định Tổng Thố́ng Trump là một nhân vật vận động bầu cử hiệu quả nhất cho ông Biden. Bản thân chiến dịch Biden cũng khẳng định, im lặng để Trump tự làm lỗi. Ông tự tạo ra rất nhiều lỗi lầm sơ khởi, vì vướng phải tính rối loạn nhân cách ái kỷ, con dao hai lưỡi. Ông nghĩ ông là người biết tất cả, không nghe ai và muốn làm chiến lược gia của chính mình, nhưng lại không biết tính toán chính trị lâu dài. Bằng chứng là trong suốt cuộc đời chính trị của ông, khi cờ tới ông mới phất. Ngay cả nghị trình cho 4 năm tới của ông cũng vắng bóng. Có nhiều thế lực sau lưng ông để thủ lợi cá nhân, nhưng họ cũng không thể nào kiềm chế nổi con ngựa lớn tuổi có chứng tật này. Nế́u ông không bò húc tất cả các chướng ngại thật hay ảo, hay khôn khéo chính trị hơn kiểu Mike Pence khi cần, hay đại dịch không xảy ra để lộ yếu kém của ông, thì kết quả có thể đã khác.
Thứ Tư là người ứng cử, ông Joseph Biden. Nếu không phải là ông, một người da trắng, ôn hòa, đến từ tầng lớp lao động thì chắc ông đã mất đi số phiếu quan trọng tại các bang dao động, quyết định kết quả Tổng Thống. Dù thế, Biden chỉ kiếm được 43.692 phiếu trong ba tiểu bang cần chiến thắng. Nếu ông không thắng sít sao tại Georgia, Arizona, và Wisconsin, thì ông đã không được gọi là Tổng Thống Tân Cử. Trên thực tế, các thành viên đảng Cộng Hoà giành được thêm 12 ghế trong Hạ Viện, và họ vẫn giữ được Thượng Viện, ngược lại dự đoán trước bầu cử. Cộng Hoà thắng thêm lấy đa số cấp tiểu bang tại New Hampshire. Điều này có nghĩa là người dân Mỹ trong các khu cử tri trọng yếu chưa sẵn sàng để đón nhận các tư tưởng cấp tiến của phe trái.
Thứ năm là hệ thống tòa án độc lập. Những quan tòa không phải bị áp lực chính trị ̣để phân xử công minh hơn, thay vì bè phái. Mặc dù phần đông các quan tòa được cử ra bởi đảng Cộng Hoà, và thậm trí đề cử bởi Trump, hầu hết hơn 50 vụ kiện của Trump đã bị thảy ra, trong đó có vụ kiện tới Tối Cao Pháp Viện.
Nhưng yếu tố quan trọng nhất là dân trí. Dân chủ tính đã ăn sâu vào DNA của từng người dân Mỹ. Qua tin tức truyền thông khá tin cậy, và qua hành động lộ liễu của Trump, họ biết họ phải hành động. Tiêu biểu là số phiếu cử tri độc lập. Năm 2016, Trump đã thắng trên 10% số phiếu cử tri độc lập, so với Clinton. Năm 2020, Trump thua Biden 12% số phiếu cử tri độc lập. 22% số cử tri độc lập quyết định chuyển phiếu bầu để chống Trump. Đây là vấn đề nhức nhối khi nghĩ về công dân nước Việt Nam. Quyền tự do bầu cử có thể có, nhưng người dân bầu như thế nào?
Bốn năm vừa qua là một thử thách chưa từng có trong lịch sử nước Mỹ, với tính chất và tham vọng của Tổng Thống Trump. Nước Mỹ đã may mắn thoát được một cơn bão chính trị, khỏi bị nghiêng tầu, theo hướng độc đoán. Điều quan trọng nhất cho các nhà lập pháp và công dân Mỹ yêu nước, là làm thế nào, để hoàn thiện hơn nền lập pháp, để những nhân vật khôn hơn Trump, sẽ bị kiềm chế chặt hơn bởi hệ thống pháp quyền của Mỹ.
Lương Tạ, 10/12/2020
Comments