Translated from Nikkei Asia's article Guns and jabs: Russia courts ASEAN caught between US and China
Moscow- Trong chuyến thăm Nga tháng vừa qua, lãnh đạo chính quyền quân sự Myanmar đã gặp quan chức hàng đầu của ngành công nghiệp vũ khí và quốc phòng, thăm xưởng đóng tàu, đóng máy bay trực thăng, và nhận cả học hàm “giáo sư danh dự” từ Bộ Quốc phòng.
By DIMITRI SIMES JR., on 13-07-2021, 19:00:00
Moscow- Trong chuyến thăm Nga tháng vừa qua, lãnh đạo chính quyền quân sự Myanmar đã gặp quan chức hàng đầu của ngành công nghiệp vũ khí và quốc phòng, thăm xưởng đóng tàu, đóng máy bay trực thăng, và nhận cả học hàm “giáo sư danh dự” từ Bộ Quốc phòng.
Thượng tướng Min Aung Hlaing phát biểu trước Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu: “Cám ơn nước Nga đã giúp quân đội chúng ta trở thành một trong những đội quân mạnh nhất khu vực.”
Ít nhất vài lãnh đạo khác của các nước vùng Đông nam á - ĐNA cũng có thể phát biểu tương tự.
Sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, Nga gần như biến mất khỏi khu vực này. Nhưng giờ đây, sự hiện diện của Nga ngày càng rõ rệt, chủ yếu nhờ vào bán vũ khí quốc phòng và mới đây là nhờ vào những hứa hẹn cho vaccine Covid-19. Trong khi Mỹ và Trung Quốc đang nỗ lực dành sự ảnh hưởng trong khu vực, Hiệp hội các nước Đông nam á đang đối phó với khủng hoảng chính trị từ Myanmar, thì Nga đang định hình mình như là một đối tác thay thế.
Theo Dmitry Mosyakov, chuyên gia về ĐNA tại Viện khoa học Nga cho rằng các lãnh đạo Nga đã bỏ quên khu vực ĐNA trong thập niên đầu sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991. Tuy nhiên, mối quan hệ xấu với phương Tây khiến Nga chuyển hướng lại vào khu vực có kinh tế đang tăng trưởng nhanh chóng và có địa chính trị quan trọng giữa vùng Thái bình dương và Ấn độ dương.
Mosyakov cho biết việc đáp ứng nhu cầu hiện đại hóa quân đội của các nước vùng ĐNA khiến kinh tế Nga phát triển không ngờ.
Mosyakov nói: “Nếu bạn chỉ nhìn vào các chỉ số thương mại và đầu tư, Nga có vẻ không phải là đối thủ nặng ký trong khu vực này. Nhưng bạn hãy nhìn cụ thể vào một lĩnh vực như an ninh, thật bất ngờ, tương quan giữa Nga, Hoa Kỳ và Trung Quốc rất đồng đều. Nga có thể thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực bất cứ lúc nào."
“Bạn không cần phải có kim ngạch thương mại lên $500 triệu để có được con Át chủ bài vùng ĐNA, chỉ cần bán vũ khí tối tân nhất của Nga là đủ.”
Trên thực tế, theo dữ liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), Nga là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất Đông Nam Á từ năm 2000 đến 2019, đạt doanh thu 10,7 tỷ USD., Mỹ đạt doanh thu 7,9 tỷ USD, trong khi Trung Quốc đạt 2,6 tỷ USD trong cùng kỳ.
Collin Koh, nhà nghiên cứu an ninh hàng hải tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, giải thích một số lý do khiến Nga dẫn đầu thị trường.
Thứ nhất, các nhà xuất khẩu vũ khí của Nga có ít e ngại hơn các đối thủ cạnh tranh của Mỹ hoặc châu Âu về việc bán thiết bị mới nhất của họ cho khách hàng Đông Nam Á. Họ cũng cung cấp các giao dịch rẻ hơn mà không có ràng buộc chính trị rõ ràng. Và Matxcơva sẵn sàng chấp nhận thanh toán hàng đổi hàng từ các quốc gia thiếu hụt dự trữ ngoại hối nhưng có hàng hóa dự phòng.
Theo báo cáo của ISEAS, Việt Nam dẫn đầu ở ĐNA trong việc mua vũ khí của Nga, chiếm 61% doanh số trong hai thập kỷ qua. Từ năm 1995 đến 2019, Nga đã bán 7,4 tỷ USD vũ khí cho Việt Nam, bao gồm tàu ngầm, tàu khu trục nhỏ, máy bay chiến đấu, hệ thống tên lửa phòng không và xe tăng. Thỏa thuận công khai mới nhất của họ, được đồng ý vào mùa hè năm 2019, là hợp đồng trị giá $350 triệu cho một chục máy bay huấn luyện chiến đấu.
Ở quy mô nhỏ hơn, nước láng giềng Lào đã từng bước tăng cường mua vũ khí của Nga và đưa các chuyên gia quân sự Nga sang để giúp xây dựng một sân bay. Vào tháng tới, quân đội Lào sẽ tham gia các cuộc tập trận chống khủng bố ở vùng Viễn Đông của Nga - lần thứ hai quân đội hai nước tập trận cùng nhau và lần đầu tiên trên đất Nga.
Nhà lãnh đạo Lào Thongloun Sisoulith tuyên bố vào năm 2018 rằng "mọi thứ trong lực lượng vũ trang Lào đều có bóng dáng của Nga."
Đội tăng Việt Nam T-72 B3 trong trận đấu Tăng quốc tế tại Nga tháng 8, 2020. © Reuters Gần đây, khách hàng quen thuộc của Nga là Myanmar. Từ 2010-2019, Nga đã bán khoảng $807 triệu vũ khí cho Myanmar, đứng thứ hai sau Trung Quốc bán khoảng $1.3 tỉ. Tháng 1 năm nay, Nga đạt thoả thuận cung cấp hệ thống tên lửa đất đối không, drone giám sát, và thiết bị radar thăm dò. Đi đầu trong nỗ lực thúc đẩy trang bị vũ khí của Nga của chính quyền Myanmar không ai khác chính là Min Aung Hlaing, người có chuyến thăm Nga vào tháng 6, là chuyến thăm thứ bảy của ông trong thập niên qua. Bên cạnh việc mua vũ khí, vị tướng này nói trên một tờ báo Nga vào năm ngoái là hơn 6.000 sĩ quan Myanmar đã theo học tại các học viện quân sự của Nga. "Các sĩ quan từng học ở Nga, nói được tiếng Nga, những người quen thuộc với công nghệ của bạn, đều được chúng tôi hậu đãi", ông nói. Tiếp xúc giữa Nga và Myanmar tăng lên đáng kể sau khi quân đội lật đổ chính phủ dân cử của bà Aung San Suu Kyi vào ngày 1 tháng 2. Nga đã phản đối các nỗ lực của phương Tây nhằm áp đặt các biện pháp trừng phạt mới chống lại chế độ Myanmar, vốn đã giết chết hàng trăm người bất đồng chính kiến.
Vào cuối tháng 3, phó Bộ trưởng quốc phòng Alexander Fomin là vị tướng cao cấp nhất có chuyến thăm chính thức đến Myanmar sau cuộc đảo chánh. Vào tháng 5, Tướng chỉ huy lực lượng không quân Myanmar, Maung Maung Kyaw, dẫn phái đoàn quân đội sang Nga để dự triễn lãm máy bay trực thăng. Hãng thông tấn độc lập tại Myanmar, The Irrawaddy, cho biết phái đoàn đã đàm phán về “20 dự án khủng về việc mua khí tài quân sự” trong chuyến đi đó. Trong khi các nhà phê bình cáo buộc Nga hợp pháp hóa chính phủ quân sự, Moscow cho rằng họ đang hỗ trợ ASEAN trong việc chấm dứt cuộc khủng hoảng. Nhưng có bao nhiêu vũ khí được bán sẽ được dùng trong thực tế để lập lại trật tự bình thường là điều còn phải bàn cãi. Trong khi vũ khí có thể là "con át chủ bài" như Mosyakov nhận định, các số liệu thương mại và đầu tư của Nga với ASEAN vẫn còn kém so với Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và châu Âu.
Có một số quốc gia Đông Nam Á cũng cảnh giác với các lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào lĩnh vực quốc phòng của Nga vì chính sách Ukraine của nước này và bị cáo buộc can thiệp bầu cử. Indonesia được cho là đang phản đối kế hoạch mua máy bay chiến đấu Su-35 của Nga, trong khi việc mua trực thăng của Philippines dường như cũng đang đình trệ. Tuy nhiên, Koh cho biết một số quân đội đã quá mê mẫn thiết bị của Nga nên việc thay thế nó là điều không thể thực hiện được. "Một số quốc gia thành viên sẽ tiếp tục tránh né hoặc hoàn toàn phớt lờ chính sách trừng phạt." Trong lúc này, đại dịch coronavirus còn đem lại cơ hội cho Nga thể hiện mình là nhà cung cấp đa dạng các sản phẩm chứ không dừng lại ở máy bay chiến đấu. Rất nhiều nước ĐNA đã tìm cơ hội mua vaccine Sputnik V. Việt Nam, Lào, Myanmar và Philippines đã đăng ký mua vaccine, khiến cho tổng thống Putin thổi phồng hiệu quả của vaccine tốt như “một khẩu súng trường Kalashnikov”. Dữ liệu thử nghiệm được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet năm nay cho thấy Sputnik V có tỷ lệ hiệu quả là 91,6%. Pfizer và Moderna thì đạt 90%. Indonesia và Nga được cho là đang xúc tiến việc hợp tác sản xuất vaccine tại quốc đảo, trong khi Thái Lan hồi tháng 4 cho biết ông Putin đã cam kết có đủ nguồn cung cấp. Malaysia cũng đã đặt hàng 6,4 triệu liều, mặc dù cơ quan quản lý dược phẩm của họ vẫn chưa phê duyệt.
Cho đến nay Việt Nam mới chỉ nhận được quà tặng là 1.000 liều vaccine. Nhưng phương tiện truyền thông địa phương đưa tin rằng Vabiotech thuộc sở hữu nhà nước có thể sẵn sàng đóng chai cho vaccine Sputnik V ngay tại Việt Nam sớm nhất là trong tháng Bảy, với mục tiêu 5 triệu liều hàng tháng. Vabiotech cho biết họ đã nhận được vaccine bán thành phẩm vào ngày 28 tháng 6. Những lọ thành phẩm đó sẽ lại được gửi về Nga để kiểm tra. Tướng Min aung Hlaing cho biết có 2 triệu liều Sputnik sẽ phân phối đến Myanmar bắt đầu trong tháng này. Cuối tuần trước, Philippines đã nhận thêm 170,000 liều sau khi đã nhận 180,000 liều trước đây.
Chris Devonshire-Ellis, đối tác sáng lập của Dezan Shira & Associates, một công ty tư vấn làm việc với các nhà đầu tư trên khắp Châu Á, cho biết: “Tôi nghĩ [Sputnik] đã giới thiệu mô hình thương mại mới và khẳng định năng lực của Nga cho nhiều chính phủ và cá nhân ở vùng Nam và Đông Nam Á, nơi họ có ít kinh nghiệm trong giao dịch với Nga trước đây. "Một sản phẩm thành công, được cung cấp đúng hẹn và với các điều kiện ràng buộc hợp lý sẽ làm tăng sự quen thuộc, tin cậy và thậm chí là tình bạn. Đây được gọi là 'quyền lực mềm.'"
Ngoài Sputnik V, Nga có thể đã tìm ra phương tiện khác để thay đổi hình ảnh của mình: Khối thương mại tự do Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU).
Được thành lập vào năm 2015, khối này bao gồm Nga, Kazakhstan, Belarus, Armenia và Kyrgyzstan - một thị trường tổng hợp gồm 183 triệu dân với tổng sản phẩm quốc nội là 5 nghìn tỷ USD. Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên ký hiệp định thương mại tự do với EAEU vào năm 2015. Tiếp theo là Singapore vào năm 2019. Bộ trưởng Thương mại Indonesia Muhammad Lutfi gần đây đã công bố kế hoạch thành lập vùng thương mại tự do với EAEU vào tháng 9. Dữ liệu của Cục Hải quan Liên bang Nga cho thấy thương mại với Việt Nam đã tăng lên 5,7 tỷ USD vào năm 2020 từ 3,9 tỷ USD vào năm 2015, tăng 46%. Devonshire-Ellis cho biết EAEU hấp dẫn các quốc gia Đông Nam Á vì nó cung cấp cho họ một thị trường tương đối lớn nhưng không có khả năng gửi một lượng lớn hàng hóa giá rẻ theo cách của họ. "Bản thân EAEU không có tính cạnh tranh hay đòi hỏi cao như khối Liên minh châu Âu. Mặc dù Nga là một nhà sản xuất lớn và là thành viên lớn nhất của EAEU, nhưng nước này không có sự thúc đẩy xuất khẩu ồ ạt các sản phẩm cạnh tranh, khiến nhiều nước vừa và nhỏ sợ hãi khi tiến hành thương mại tự do với Trung Quốc." Devonshire-Ellis cho biết thêm, đối với các nhà xuất khẩu Đông Nam Á, Nga cũng là một tuyến đường vận chuyển thuận tiện đến châu Âu và Trung Á. Việc vận chuyển hàng hóa đến Liên minh châu Âu thông qua ngõ Vladivostok có thể cắt giảm 50% thời gian giao hàng so với tuyến kênh đào Suez. Mức độ hài lòng của các quốc gia ASEAN khi hợp tác với Nga vẫn còn được xem xét. Khảo sát của ISEAS vào cuối năm 2019 trên hơn 1.300 chuyên gia trong toàn khối về "bên thứ ba" ưa thích của họ để chống lại sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc cho thấy Nhật Bản và khối EU được ủng hộ áp đảo, lần lượt là 38,2% và 31,7%. Trong khi Nga chỉ chiếm trung bình 6,1%, mặc dù con số này hơn ở Lào, 26,1% và Myanmar, 10,2%. Tuy nhiên, ASEAN và Nga đã lên "Kế hoạch Hành động Toàn diện" để hợp tác về mọi thứ, từ an ninh và đô thị thông minh đến y tế và quản lý thiên tai từ năm 2021 đến năm 2025. Ông Koh cho biết một số nước Đông Nam Á từ lâu đã hy vọng Nga sẽ tham gia nhiều hơn.
"Nga chắc chắn có thể đóng một vai trò lớn hơn, vì Nga vẫn là một cường quốc và thực sự có thể trở thành một đối thủ nặng ký đối với một số quốc gia ở ĐNA, những người không muốn bị lôi kéo vào việc chọn Hoa Kỳ hay Trung Quốc," Koh nói.
“Có nhiều ”người chơi" trong khu vực thì vẫn tốt hơn, vì vậy vai trò của Nga chắc chắn là quan trọng."
Thông tin bổ sung của Kim Dung Tong tại TP. HCM.
Người dịch: Chau Tran
Biên tập: Chau Tran
Comments