Translated from The Washington Post's article From Wuhan to Paris to Milan, the search for ‘patient zero’
By Eva Dou, Lyric Li, Chico Harlan and Rick Noack, on 07-07-2021, 18:30:00
Vào ngày 8/12/2019, người kế toán bắt đầu thấy mệt mỏi.
Anh khai với chuyên gia truy vết coronavirus của Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) rằng anh rất ít khi đến chợ hải sản Hoa Nam tại Vũ Hán. Anh thích đi siêu thị RT-Mart gần nhà mình ở bờ Tây sông Trường Giang hơn. Nơi đó là một siêu thị hiện đại, cao tầng, và có thang cuốn để đưa khách hàng đi khắp các tầng lầu.
Anh không đi đâu khỏi Vũ Hán trước khi mắc bệnh. Và anh cũng không thể là người nhiễm con virus mới này do bò lên hang dơi.
Trong công cuộc truy tìm nguồn gốc của dịch bệnh, dấu vết ngừng lại ở bệnh S01, bệnh nhân COVID-19 đầu tiên được Trung Quốc và WHO chính thức công bố. Tuy nhiên, hồ sơ của bệnh nhân này có nhiều lỗ hổng. Bệnh nhân S01 không phải người buôn hải sản, thợ săn dơi, hay nhà khoa học. Anh ấy là một kế toán họ Chen đã từng đến chợ mua sắm.
Giáo sư Sinh Học Sergei Pond của đại học Temple cho biết: “Chúng ta biết về nguồn gốc của dịch bệnh ít một cách bất ngờ.” Ông là người đã nghiên cứu về chuỗi gen đầu tiên của SARS-CoV-2.
Kể cả với bệnh nhân được theo dõi kỹ nhất, bệnh nhân S01, các chi tiết báo cáo đều rất cẩu thả. Báo cáo của WHO ghi mã trình tự mẫu của anh là EPI_ISL_403928. Tuy nhiên mã này thuộc về một bệnh nhân 61 tuổi làm ở chợ đã qua đời vì sốc nhiễm khuẩn vào tháng 12, năm 2019, theo báo cáo của bộ sinh trắc China National Center for Bioinformation.
Hồ sơ của S01 lại trùng khớp hơn với một bệnh nhân 41 tuổi qua đời vì các triệu chứng của coronavirus vào cuối tháng 12 mà các bác sĩ đã cảnh giác, và người tố giác, Bs Ly Van Luong đã đưa tin lên mạng xã hội. Nhưng bệnh nhân đó chỉ được ghi nhận là bị bệnh vào ngày 16 tháng 12 theo Chinese database. Phát ngôn viên của WHO cho biết Liên Hiệp Quốc đang điều tra về sự thiếu nhất quán này.
Tuy việc thiếu dữ liệu được kiểm chứng làm nhiều người khó chịu, nhưng việc này không có gì bất ngờ. Dù các nhà khoa học làm việc cật lực để truy tìm nguồn gốc của dịch bệnh, họ thường mất vài năm để truy tìm nguồn gốc và con đường lây lan của một dịch bệnh mới. Hơn nữa, kể cả WHO cũng gặp khó khăn khi chính phủ Trung Quốc hạn chế cơ hội truy cập vào các dữ liệu sinh học gốc.
Các nhà nghiên cứu đã thu thập được vài dữ liệu từ Milan và Paris để có thể hiểu thêm thông tin về việc đã xảy ra trước ngày người S01 bị bệnh. Một vài dữ liệu vẫn còn không chắc chắn và mâu thuẫn. Các nhà khoa học thận trọng trước những thông tin mới thu được.
Sự thực đang dần hiện rõ.
Những manh mối ở châu Âu
3 ngày trước khi bệnh nhân S01 xuất hiện triệu chứng bệnh, ngày 5/12/2019, một cậu bé 4 tuổi ở Milan nghi bị sởi đã được lấy mẫu phết họng. Vài tháng sau, kết quả phết họng trả về dương tính với coranavirus RNA. Tạp chí Emerging Infectious Diseases cho biết ca bệnh trên là bằng chứng cho thấy virus đã có thể lưu hành âm thầm bên ngoài Vũ Hán nhiều tuần hoặc nhiều tháng trước ca S01.
Các nhà nghiên cứu tại Pháp cho rằng họ đã thấy dấu vết của virus từ tháng 11. Một đội chuyên gia của Viện Y Tế và Sức khoẻ quốc gia Pháp và các viện khác đã xét nghiệm hồi cứu hơn 9000 mẫu huyết thanh trong dự án sức khỏe cộng đồng kéo dài từ tháng 11 năm 2019 đến tháng 3 năm 2020.
Giám đốc của dự án, bà Marie Zins cho biết: “Chúng tôi tìm thấy kháng thể trong tuần đầu tiên của tháng 11, nhưng không đủ tiền để nghiên cứu xa thêm. Thật là đáng tiếc vì chúng tôi có đến 7 tình nguyện viên dương tính trong tháng 11, bao gồm 2 ca dương tính trong tuần đầu tiên của tháng."
Trong báo cáo, đội nghiên cứu của bà Zins thừa nhận khả năng kết quả dương tính giả là có nhưng không thể tất cả các ca này đều là dương tính giả.
Báo cáo gây tranh cãi nhất được công bố vào tháng 11. Các nhà nghiên cứu ở Ý nói tìm thấy coronavirus trong tháng 9 năm 2019. Họ tuyên bố rằng nó có thể “thay đổi lịch sử” của dịch bệnh. Các nhà khoa học của Viện Ung thư quốc gia Milan và đại học Siena đã nghiên cứu gần 1000 mẫu máu tầm soát ung thư trong năm 2019. Họ công bố có 10% số ca xét nghiệm chứa kháng thể coronavirus, bao gồm những mẫu lấy từ tháng 9, 2019.
Báo cáo này đã làm WHO bất ngờ và đã yêu cầu một trung tâm khác tại Hà Lan xét nghiệm lại các mẫu máu. Tuy quá trình xét nghiệm lại đã hoàn thành, nhưng tổ chức đã từ chối công bố các chi tiết kết quả, và WHO đã chuyển vấn đề lại cho nhóm nghiên cứu ở Ý. Tác giả của nghiên cứu gốc tại Ý, ông Giovanni Apolone, giám đốc của Viện nghiên cứu Ung Thư tại Milan cho biết có vài bất đồng trong việc giải thích kết quả của việc kiểm nghiệm lại. Hơn nữa, đội của ông Apolone cũng đang làm tiếp một bài báo mới mà không có chữ ký đồng thuận của các nhà nghiên cứu tại Hà Lan.
Apolone cho rằng: “ Tôi có thể nói từ góc nhìn của chúng tôi rằng, các kết quả đã ủng hộ nghiên cứu gốc của chúng tôi nhưng rất khó để giải thích rõ ràng.”
Giovanni Apolone trong văn phòng của ông tại Milan. Ông là thành viên của đội điều tra về nguồn gốc của COVID-19. (Emanuele Cremaschi/Getty Images)
Emanuele Montomoli, một đồng tác giả khác, đưa ra giả thuyết rằng họ có thể đã phát hiện ra một chủng "ít lây truyền" có thể lưu hành mà không gây ra một đợt bùng phát lớn.
Một số bác sĩ nghi ngờ rằng virus có thể lưu hành từ rất lâu và các test kháng thể có thể cho ra kết quả dương tính giả.
Một số nghiên cứu khác đưa ra khả năng các cụm lây nhiễm nhỏ lẻ đã xuất hiện trước đó.
Việc xác định bệnh nhân đầu tiên bị nhiễm rất khó khăn. Zins cho biết phần lớn những mẫu kháng thể dương tính đều không liên quan đến Trung Quốc. Chỉ có một người du lịch vòng quanh TQ nhưng lại không đến Vũ Hán.
Các nhà chức trách Trung Quốc thì cho rằng virus từ nước ngoài đã du nhập vào Vũ Hán. Nhưng luận điểm này ít thuyết phục, một phần do trình tự gene của SARS-CoV-2 lại tương đồng nhiều hơn với coronavirus đã biết ở loài dơi ở nam Trung Quốc.
Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ ra thông cáo về việc truy tìm nguồn gốc virus phải để khoa học dẫn đường. Việc chính trị hoá sẽ khiến các nỗ lực toàn cầu ngăn chặn virus mất hiệu quả.
Tại Vũ Hán, việc truy vết người nhiễm trước bệnh nhân S01 đã không thành công cho dù chính phủ Trung Quốc luôn thổi phồng khả năng vượt trội về khoa học kỹ thuật của họ trong những năm gần đây. Theo báo cáo của WHO, các bệnh viện địa phương đã kiểm tra hàng chục trường hợp nghi ngờ trước đó nhưng tất cả đều âm tính.
Phái đoàn Hoa Kỳ tiến vào sân vận động trong lễ khai mạc Thế vận hội Quân sự ở Vũ Hán vào ngày 18 tháng 10 năm 2019. (Wang HE / Getty Images)
Wei Bing, một chủ cửa hàng 32 tuổi ở Vũ Hán, cho biết cô không nhớ có điều gì khác thường vào mùa thu năm 2019. Vũ Hán đã tổ chức Thế vận hội Quân sự vào tháng 10, một giải đấu giống như Thế vận hội dành cho binh lính. Đường phố sạch sẽ hơn, rào chắn được dựng lên xung quanh sân thi đấu. Cô rất tự hào về điều này.
Một số nhóm nhà khoa học ước tính đợt bùng phát có thể bắt đầu sớm nhất là vào tháng 10 năm 2019. Dữ kiện: Trung Quốc đã trải qua đợt cúm tồi tệ nhất trong hơn một thập kỷ qua. Số liệu thống kê chính thức cho thấy đến tháng 11 năm 2019, số ca mắc cúm trên khắp Trung Quốc cao gấp 5 lần so với một năm trước đó. Đến tháng 12, nó đã tăng gấp chín lần.
Một số nhà lập pháp Hoa Kỳ đang kêu gọi điều tra về khả năng nhiễm coronavirus tại Thế vận hội Quân sự. Đó chỉ là một trong chuỗi các sự kiện quốc tế ở Vũ Hán vào mùa thu năm đó, mỗi sự kiện lại là một nhánh tẻ cho virus lan ra nước khác. Với 11 triệu dân, Vũ Hán có nhiều cư dân hơn Thành phố New York.
Thủ tướng Đức Angela Merkel đã đến thăm Vũ Hán vào tháng 9 năm 2019. Sau đó, Vũ Hán đã tổ chức Thế vận hội Quân sự, triển lãm mô tô lớn nhất châu Á, diễn đàn toàn cầu của những người xây cầu, một cuộc họp mặt ngành khoa học vật liệu quốc tế và một cuộc hội ngộ của các cựu sinh viên Đại học Bắc Kinh. Vào cuối ngày 20 tháng 12, khi một nhóm tiểu thương ở chợ thủy sản đổ bệnh, người sáng lập Alibaba Jack Ma và người sáng lập thương hiệu điện thoại thông minh Xiaomi Lei Jun đã có mặt tại Vũ Hán để tham dự một hội nghị kinh tế.
Một cư dân Vũ Hán, Stella Zhou, kể lại với The Washington Post rằng cô đã nghe nói về một căn bệnh viêm phổi bí ẩn tại một trung tâm chăm sóc trẻ em vào ngày 8 tháng 12 năm 2019, cùng ngày bệnh nhân S01 bị ốm và gần một tháng trước khi có thông báo chính thức. Một người dân khác, Zhu Wei, cho biết một số ca ban đầu có thể không chẩn đoán được.
“Mọi người xung quanh tôi đều có cảm giác rằng con số thực cao hơn nhiều so với con số chính thức,” Zhu nói. “Lúc đầu, có rất nhiều người không có cơ hội được xét nghiệm hoặc không được điều trị y tế.”
WHO đã ghi nhận các ca nghi nhiễm sớm hơn nhưng họ chưa thể lấy thêm thông tin.
Trong các khuyến nghị tiếp theo của mình, các chuyên gia của WHO đã kêu gọi xem xét lại các mẫu máu ban đầu từ Trung tâm Huyết học Vũ Hán và hồ sơ y tế từ Thế vận hội Quân sự. WHO không cho biết phía Trung Quốc đã làm việc này hay chưa. Còn Trung tâm Huyết học Vũ Hán, CDC Vũ Hán và CDC tỉnh Hồ Bắc đã không trả lời yêu cầu bình luận.
Trong năm 2020, người ta tin là trường hợp sớm nhất được cho là một cư dân Vũ Hán bị bệnh vào ngày 1 tháng 12 năm 2019. Điều này đã được sửa đổi lại trong báo cáo của WHO: Người đó được xác định đã mắc một căn bệnh khác vào đầu tháng 12, đến cuối tháng thì nhiễm coronavirus cùng với vợ trong một cụm lây nhiễm gia đình.
Bản sửa đổi đã biến nhân viên kế toán tên Chen, vào ngày 8 tháng 12 năm 2019, khởi phát triệu chứng, trở thành trường hợp chính thức đầu tiên.
Các thành viên của Đội phản ứng nhanh về vệ sinh phòng dịch Vũ Hán tiến hành truy vết chợ hải sản Huanan đã đóng cửa ở Vũ Hán vào ngày 11 tháng 1 năm 2020. (Noel Celis / AFP / Getty Images)
Các nhà khoa học cho rằng tính tới thời điểm tháng 11, 2009, có lẽ đã có vài người ở Vũ Hán đã nhiễm virus. Nhịp sống hối hả của thành phố này làm cho virus lây lan nhanh chóng.
Vào ngày 2 tháng 11, các sinh viên người Ý trong chuyến tham quan trao đổi văn hoá đã tập viết thư pháp tại đại học Vũ Hán. Tuần tiếp theo, 2000 người tham gia lễ hội tại Tháp Hạc vàng. Cuối tháng 11, khoảng 200,000 người từ 20 quốc gia trên thế giới hội tụ trong triến lãm nông nghiệp.
Cũng tháng 11 đó, một nhà khoa học về bảo tồn động vật hoang dã đi kiểm tra định kỳ chợ Vũ Hán (theo dự án trong vòng hai năm) và báo cáo trên tạp chí Nature là các động vật hoang dã được bán trong điều kiện vệ sinh kém.
Ngày 19 tháng 11, 2019, Viện nghiên cứu virus tại Vũ Hán tổ chức khoá huấn luyện an toàn sinh học thường niên. Phó giám đốc an ninh Hu Qian đã thảo luận một số lỗi về an toàn bị phát hiện trong quá trình kiểm tra theo một bài đăng trên website của viện.
Viện không hồi đáp về câu hỏi lỗi nào được nói đến trong quy trình kiểm tra. Các lãnh đạo cũng từ chối việc đã biết đến SARS-CoV-2 trước đại dịch hoặc khả năng virus rò rỉ từ phòng lab.
Theo báo cáo của WHO, lý thuyết về virus bị ‘xổng’ ra từ phòng lab là ‘cực kỳ khó xảy ra’. Một số nhà khoa học khác thì vẫn tin vào thuyết này, trong đó có Jesse Bloom, nhà tin-sinh học tại Trung tâm nghiên cứu ung thư Fred Hutchinson, Seattle.
Theo Bloom, nguồn gốc của SARS-CoV-2 vẫn chưa rõ ràng, với hai nguyên nhân khả dĩ là từ động vật hoang dã hoặc từ tai nạn phòng lab. Việc điều tra nguồn gốc virus trở nên khó khăn khi nguồn dữ liệu ban đầu ít ỏi, bị thiếu hoặc không đáng tin cậy.
Các bài báo trên mạng của hai tờ báo địa phương (Hubei Daily và Chutian Metro Daily) trước ngày 5 tháng 11 2019 đã không thể truy cập được, theo kiểm chứng của The Post. Nhà xuất bản đã không phản hồi yêu cầu này. Vào tháng trước, Bloom làm dậy sóng dư luận khi công bố đã khôi phục 13 trình tự gene đầu tiên của virus mà đã bị các nhà khoa học tại Vũ Hán xoá vì một lí do nào đó.
Pond, giáo sư tại đại học Temple, nhấn mạnh công việc của Bloom cho thấy dữ liệu ban đầu về virus khan hiếm thế nào. Theo Pond, những dữ liệu đó sẽ giúp hoàn thiện hơn cấu trúc virus, để hiểu virus tiến hoá thế nào, củng cố thêm giả thuyết về việc chợ Vũ Hán có thể không phải là nguồn gốc duy nhất của đại dịch. Alicia Chen, Stefano Piterlli, Peilin Wu, và Emily Rauhala đã đóng góp vào bài viết này.
Comments