Vì sao tỉ lệ tử vong do Covid ở Mỹ cao hơn nhiều so với các nước phát triển khác?

Translated from NY Times 's article U.S. Has Far Higher Covid Death Rate Than Other Wealthy Countries

By Benjamin Mueller, Eleanor Lutz, on 31-01-2022, 12:00:00

Hai năm chìm trong đại dịch, coronavirus đang giết chết người Mỹ với tỷ lệ cao hơn ở những đất nước giàu có khác, một sự khác biệt rùng mình cần đối diện khi đất nước đang có kế hoạch cho những bước chống dịch tiếp theo.

Số ca tử vong vì Covid-19 tính theo bình quân đầu người của Mỹ cao nhất trong số các quốc gia lớn có thu nhập cao.

Một vài quốc gia có bình quân số ca tử vong Covid-19 cao hơn trong dịch vào lúc trước nhưng số ca tử vong của Mỹ hiện đã vượt xa các quốc gia ngang hàng. Số ca tử vong gia tăng đã thách thức hy vọng của nhiều người Mỹ về một chủng Omicron ít tàn phá hơn và sẽ miễn trừ Mỹ khỏi nỗi đau từ những đợt dịch trước. Số người chết đã vượt xa những ngày tồi tệ nhất trong đợt bùng dịch mùa thu do chủng Delta và cao hơn ⅔ lần so với kỉ lục mùa đông năm ngoái, khi vaccine còn thiếu rất nhiều. Trong khi những nhà làm luật của Mỹ kì vọng có thể thay đổi tình hình dịch bệnh, như cách một số lãnh đạo của châu Âu đã làm, số ca tử vong đã dập tan hi vọng, kể cả khi số ca nhiễm Omicron đang giảm. Các nhà khoa học cho rằng chỉ số tử vong đã nêu bật những khuyết điểm trong phản ứng của quốc gia trong đại dịch. Devi Sridhar, chủ nhiệm của chương trình sức khoẻ cộng đồng toàn cầu tại đại học Edinburg ở Scotland, người ủng hộ việc nới lỏng các hạn chế phòng dịch ở một số vùng của vương quốc Anh, đã nói “Số ca tử vong ở Mỹ rất cao - cao một cách đau lòng. Hoa Kì đang tụt lại phía sau.” Một số lí do cho sự khó khăn của Mỹ rất rõ ràng. Mặc cho việc sở hữu số nguồn vaccine hùng hậu nhất thế giới, Mỹ đã thất bại trong việc tiêm ngừa cho nhiều người nhất có thể như các quốc gia phát triển khác. Quan trọng hơn, tỉ lệ tiêm cho người cao tuổi cũng thấp hơn so với các quốc gia châu Âu. Mỹ cũng tụt lại sau trong việc tổ chức tiêm vaccine mũi tăng cường, để số lượng lớn người dân không được tăng lượng kháng thể bảo vệ trước làn sóng Omicron quét qua toàn quốc. Tiêm vaccine tại Mỹ tụt lại phía sau so với các nước phát triển khác Mặc cho việc bắt đầu tiêm vaccine sớm hơn các quốc gia như Nhật và Úc, phần trăm dân số đã được tiêm đầy đủ tại Mỹ ở hiện tại vẫn ít hơn.

Số ca tử vong tại Hoa Kì cao một cách cá biệt - và sự khác biệt tăng lên so với các kết quả được ghi nhận trước đó. Từ ngày 1 tháng 12, khi các nhân viên y tế tìm thấy ca Omicron đầu tiên tại Mỹ, phần trăm dân số tử vong do coronavirus cao hơn 63% so với các quốc gia phát triển khác, theo một bài phân tích số liệu tử vong ở tờ New York Times. Trong những tháng gần đây, Mỹ đã vượt Anh và Bỉ trong các quốc gia phát triển để trở thành quốc gia có phần trăm dân số tử vong vì Covid cao nhất trong toàn đại dịch. Với tất cả sự khích lệ mà các lãnh đạo ngành y tế có được từ thành công của các quốc gia khác trong việc chống chọi với đợt lây nhiễm Omicron, kết quả tại Mỹ lại thiên về hướng khác. Những ca nhập viện tại Mỹ gia tăng rất nhiều so với Tây Âu và còn làm cho vài tiểu bang phải gồng mình để có thể chăm sóc sức khỏe. Người Mỹ hiện tử vong vì Covid ở mức gần như gấp đôi tỷ lệ tính theo ngày của người Anh và gấp bốn lần tỷ lệ của người Đức. Những nước châu Âu vượt Mỹ về số ca tử vong vì Covid mùa đông này là Nga, Ukraine, Poland, Hy Lạp và Cộng hòa Czech, những quốc gia nghèo hơn, nơi mà phương pháp chữa trị tối ưu còn khan hiếm. “Nước Mỹ nổi bật với tỷ lệ tử vong khá cao,” Joseph Dieleman cho biết, ông là phó giáo sư tại Đại học Washington và đã so sánh tình trạng Covid toàn cầu. “Có nhiều mất mát hơn bất kì dự tính và mong muốn nào." Tuy làn sóng Omicron gây chết người như thế, tình hình này đã là rất tốt nếu so với việc chúng ta không có vaccine. Biến thể Omicron cũng gây ít bệnh nghiêm trọng hơn Delta, cho dù nó dẫn đến số ca tăng chóng mặt. Tựu chung, vaccine cùng bản chất ít gây thương tổn hơn của Omicron đã giảm đáng kể số người mắc Covid phải nhập viện và chết trong đợt dịch này. Ở Tây Âu, các nhân tố này lại hình thành những đợt sóng dễ kiểm soát hơn. Ví dụ, các ca tử vong ở Anh, chỉ bằng 1/5 đỉnh dịch vào mùa đông năm ngoái và các ca nhập viện chỉ cao bằng một nửa. Nhưng chuyện lại không phải vậy ở Mỹ. Chủng lây nhiễm cao đã làm số người nhiễm tăng kỉ lục, lấp đầy các bệnh viện vài tuần gần đây và số ca tử vong trung bình vẫn vào khoảng 2,500 ca mỗi ngày. Lý do chính giữa muôn vàn lý do là sự thụt lùi của nỗ lực tiêm vaccine cho những người dễ tổn thương nhất so với mức độ đã đạt được tại các quốc gia châu Âu chống dịch thành công. Mười hai phần trăm những người Mỹ 65 và trên 65 tuổi vẫn chưa được tiêm hai mũi Moderna hoặc Pfizer-BioNTech hoặc một mũi Johnson & Johnson, tiêu chuẩn được xem là đã tiêm vaccine đầy đủ của C.D.C, theo các thống kê của cục này. (Thống kê không thống nhất tại C.D.C gây khó khăn để biết được con số chính xác.) Và 43% số người từ 65 tuổi trở lên vẫn chưa có được mũi tăng cường. Kể cả trong số những người đã được tiêm đầy đủ, sự thiếu hụt mũi tăng cường làm hàng chục triệu người có mức phòng vệ yếu kém, vài người đã qua đỉnh miễn dịch từ mũi thứ hai trong nhiều tháng qua. Ngược lại, ở Anh chỉ có 4% người từ 65 tuổi trở lên chưa được tiêm vaccine đầy đủ và chỉ có 9% chưa được tiêm mũi tăng cường. “Nó không chỉ là chuyện vaccine - nó còn là tính cập nhật của vaccine, liệu người ta đã được tiêm tăng cường hay chưa và liệu người ta đã bị nhiễm trước đây hay chưa,” Lauren Ancel Meyers, giám đốc của Liên doanh định hình Covid-19 tại Đại học Texas ở Austin. Những người chưa được tiêm chiếm phần lớn các bệnh nhân phải nhập viện. Nhưng những người già hơn chưa được tiêm mũi tăng cường cũng gặp khó khăn tống khứ virus, theo bác sĩ Megan Ranney, một bác sĩ khoa Cấp cứu tại Đại học Brown, điều đó khiến họ phải cần thêm oxy hoặc nằm viện lâu hơn. Ở Mỹ, các ca nhiễm mùa đông này tăng đầu tiên ở các bang được tiêm phòng kĩ tại Đông Bắc trước khi di chuyển tới những bang ít được tiêm phòng hơn, nơi các nhà khoa học lo ngại rằng chủng Omicron sẽ gây ra tỉ lệ tử vong đặc biệt cao. Khảo sát cho thấy những người dân thuộc diện nghèo nhất hay là những người chưa tiêm vaccine nhất, đẩy họ vào tình thế dễ tử vong vì Covid hơn. Làn sóng Omicron tại Mỹ đã kế thừa các ảnh hưởng từ đợt nhiễm Delta mà đã khiến các ca tử vong Covid leo thang từ đầu tháng 12, khiến Mỹ ở trong tình thế bấp bênh hơn so với các nước châu Âu. Ngay cả trong vài tuần gần đây, một vài ca tử vong ở Mỹ có xu hướng bắt nguồn từ các bệnh kéo dài gây ra bởi chủng Delta. Nhưng các ca nhiễm Omicron đang đẩy Delta ra rìa từ cuối tháng 12, và theo các nhà dịch tễ học thì biến thể mới này là nguyên nhân chính cho phần lớn các ca tử vong vì Covid ở Mỹ hiện tại. Chủ nhiệm của nhánh thống kê số liệu tử vong ở C.D.C, ông Robert Anderson, đã nói “Những ca tử vong này có thể là từ biến thể Omicron. Và sự gia tăng số ca tử vong chắc là thuộc về Omicron.” Tuy vậy, các nhà khoa học cho rằng vấn đề của Mỹ đã bắt đầu từ trước Omicron nhiều. Người Mỹ đã bắt đầu chết vì Covid ở tỉ lệ cao hơn những nước Tây Âu từ mùa hè, và Mỹ đã tụt lại phía sau với số lượng tiêm phòng. Vào lúc gia tăng ca nhiễm từ Delta ở mùa thu, người Mỹ đã tử vong vì Covid ở tỉ lệ gấp ba lần người Anh. Giáo sư Anderson chia sẻ bằng cách theo dõi các giấy chứng tử với Covid là nguyên nhân tử vong hay góp phần cho nguyên nhân, C.D.C có thể đảm bảo rằng số liệu chỉ tính những người chết vì Covid- không phải những cá nhân tình cờ dương tính trước khi qua đời vì những lí do không liên quan. Vẫn còn quá sớm để đánh giá nước Mỹ sẽ đương đầu với số ca mới như thế nào. Nhưng một số nhà khoa học cho rằng có những dấu hiệu tích cực nước Mỹ đang dần khép khoảng cách với các nước phát triển khác lại. Khi biến thể Delta và giờ là Omicron đang hoành hành ở Mỹ, họ nói, quá nhiều người đã nhiễm bệnh, do đó khi họ sống sót họ sẽ có phần nào kháng thể từ những lần nhiễm bệnh trước. Theo các nhà khoa học: dù không rõ độ mạnh của kháng thể và nó sẽ kéo dài trong bao lâu, đặc biệt từ Omicron, người Mỹ có thể từ từ phát triển kháng thể từ những lần đụng độ với virus (thay vì thông qua tiêm chủng như ở các quốc gia khác) - nhưng cái giá phải trả là hi sinh hàng nghìn mạng người.

“Chúng ta đang đến giai đoạn mà phần lớn dân số đã phải tiếp xúc với vaccine hay với virus nhiều lần,” nhà dịch tễ học ở khoa Sức khoẻ cộng đồng Bloomberg của Johns Hopkins, David Dowdy đã phát biểu. Nhắc đến số tử vong của Hoa Kì và châu Âu, ông tiếp tục, “Tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy nhiều sự tương đồng ở cả hai hơn ở tương lai.” Tuy thế, Hoa Kì vẫn đối mặt với những bất lợi lớn, những bất lợi mà các chuyên gia lo rằng sẽ gây vấn đề với các đợt Covid trong tương lai, hay có thể các đại dịch khác nữa. Nhiều người Mỹ có vấn đề sức khoẻ như béo phì hay tiểu đường, có thể làm tăng khả năng nhiễm Covid có triệu chứng nặng. Các yếu tố nguy cơ khiến Covid diễn tiến nặng Dân số của 10 quốc gia có thu nhập cao khác nhau ở các yếu tố nhân khẩu mà có thể liên quan tới khả năng nhiễm Covid nặng hay tử vong.

Chủ nhiệm của chương trình sức khoẻ toàn cầu ở Hội Đồng của Quan hệ Đối ngoại Thomas Bollyky đã nói: những thập kỷ gần đây, nhiều người Mỹ cũng trở nên không tin tưởng ở chính phủ và không tin tưởng nhau, khiến họ ít nghe theo các biện pháp phòng ngừa dịch vì sức khoẻ cộng đồng như tiêm phòng và hạn chế gặp gỡ trong các đợt dịch gia tăng. Một nghiên cứu phát hành trong tạp chí khoa học The Lancet vào thứ 3 bởi ông Bollyky và giáo sư Dieleman của đại học Washington đã phát hiện mức độ hoài nghi của người dân có liên quan mật thiết đến tỉ lệ ca nhiễm các của quốc gia. “Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng khi bạn có một virus truyền nhiễm mới, cách tốt nhất để chính phủ bảo vệ người dân là thuyết phục nhân dân phải tự bảo vệ chính mình," ông Bollyky đã phát biểu. Khi mức độ nhiễm vẫn còn cao ở nhiều tiểu bang, các nhà khoa học đã khuyên rằng một số ca tử vong có thể tránh khỏi nếu người dân cẩn thận xung quanh người cao tuổi và những người có nguy cơ cao, bằng cách test Covid và đeo khẩu trang. Các nhà khoa học đã nói những tổn hại của những đợt dịch ở tương lai tuỳ thuộc vào những biến thể sẽ xuất hiện, và mức độ tử vong mà người Mỹ cho rằng chấp nhận được. Anne Sosin, một nhà nghiên cứu về sự công bằng trong y tế ở Dartmouth, cho biết “Chúng ta đã bình thường hoá tỉ lệ tử vong cao ở Mỹ. Nếu ta muốn tuyên bố rằng đại dịch đã kết thúc ngay tại thời điểm hiện tại, những gì ta đang làm là bình thường hoá một tỉ lệ tử vong rất cao.”

Người dịch: Phuong Huynh & Kim Pham

Biên tập: Kim Pham & Chau Tran