Translated from The Diplomat's article From delay to desparation: the story of sinophobia and covid 19 vaccines in Vietnam
By Travis Vincent, 6 tháng 10,2021
Tâm lý của người dân đi từ trì hoãn tiêm vaccine Trung Quốc đến khao khát được tiêm vaccine trong tuyệt vọng.
A COVID-19 testing station in Bac Ninh province, outside Hanoi, Vietnam, in August. (Travis Vincent)
Trong các đợt bùng phát COVID-19 gần đây, chính phủ Việt Nam đã nhận thấy mình bị mắc kẹt giữa virus và chứng “sợ Trung Quốc” trong dân chúng.
Tháng trước, gia đình Mai đang chờ đến lượt tiêm vaccine COVID-19 tại một trung tâm tiêm chủng ở thủ đô Hà Nội, Việt Nam. Tại Việt Nam, mọi người có thể đăng ký tiêm chủng tại khu phố hoặc tại chỗ họ làm việc. Quận Đống Đa nơi Mai ở, nằm ở trung tâm Hà Nội, đã rất chậm chạp trong việc truyền đạt thông tin liên quan đến vaccine cho người dân. Vì không ai trong số ba thành viên trong gia đình của Mai nằm trong số 16 nhóm ưu tiên tiêm chủng xem thêm, như được nêu trong kế hoạch triển khai tiêm chủng 2021-2022 của Bộ Y tế; Mai đã nhờ người quen lấy được 3 suất tiêm vaccine cho gia đình mình.
Ngày 20/9, Mai và con gái nhận được thông báo có thể tiêm mũi đầu tiên vào ngày hôm sau tại quận Hoàng Mai. Vào tuần trước, chồng cô đã được tiêm mũi AstraZeneca tại đây. Tuy nhiên, thông báo qua tin nhắn không nêu rõ loại vaccine họ được tiêm. Chỉ khi đến bàn tiêm chủng, họ sửng sốt khi biết sẽ được tiêm vaccine Verocell do Trung Quốc sản xuất.
Mai nói: “Tôi đứng dậy và bỏ đi ngay khi bác sĩ nói rằng tôi sẽ tiêm vaccine Trung Quốc, dù đã xếp hàng gần hai tiếng và hoàn tất các yêu cầu sàng lọc”. Cô đã rất vui khi nghĩ mình cũng được tiêm AstraZeneca. “Nếu tôi biết chỉ có vaccine Trung Quốc vào ngày đó, tôi đã không đến. Tôi thà không tiêm vaccine còn hơn phải tiêm loại của Trung Quốc."
Các cuộc phỏng vấn với 26 người ở sáu vùng - Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hưng Yên và Phú Thọ - cho thấy mối hoài nghi về xuất xứ vaccine và tâm lý chống Trung Quốc có mối quan hệ chặt chẽ với nhau ở Việt Nam.
----
Năm 2020 đánh dấu kỷ niệm 70 năm quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia láng giềng, hai nước tự xưng là “núi liền núi, sông liền sông, cùng một ý thức hệ, văn hóa và vận mệnh chung”.
Tuy nhiên, công chúng không để mắt đến việc chính quyền cộng sản chấp thuận và mua vaccine của Trung Quốc.
Bên cạnh đó, nhiều người bày tỏ sự thiếu tin tưởng và bất bình trước sự thiếu minh bạch của chính quyền đối với việc cung cấp và phân bổ vaccine, cũng như mức độ nghiêm trọng của tình hình đại dịch ở thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế hàng đầu cả nước.
Nói 'Không' với vaccine Trung Quốc
Bà Mai nói: “Thông thường họ sẽ thông báo trước cho mọi người loại vaccine nào họ sẽ nhận được. Nhưng hôm đó, ngay cả nhân viên bảo vệ, tình nguyện viên và y tá ở trạm tiêm chủng cũng im lặng khi tôi hỏi tiêm loại nào. Tôi đã cảm thấy có gì đó bất thường."
Cả bà Mai và con gái đều cho biết việc từ chối thẳng thừng của họ không khiến các bác sĩ ngạc nhiên.
Trước đó vài tuần, cô nghe một người bạn làm y tá cho biết ở Hà Nội không có vaccine do Trung Quốc sản xuất. Thay vào đó, chính phủ thông báo rằng họ sẽ triển khai vaccine Trung Quốc tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh dọc biên giới với Trung Quốc.
Theo một bác sĩ tại một bệnh viện nhà nước ở Hà Nội, cơ sở y tế của cô ấy nhận được thông báo triển khai vaccine Trung Quốc rất đột ngột. “Thời gian đầu, Hà Nội hoàn toàn không có vaccine Trung Quốc. Kết quả là mọi người rất vui khi được tiêm chủng. Giờ đây, nhiều người đã quay lưng khi biết rằng họ sẽ tiêm vaccineTrung Quốc”.
Bác sĩ nói thêm rằng do sự chậm trễ trong việc sản xuất vaccine nội địa của Việt Nam Nanovax, chính phủ đã quyết định phân phối vaccineTrung Quốc. Cô nói: “vaccine của Trung Quốc không được các nước phương Tây công nhận. Tại sao chúng ta phải đưa chúng đi nhanh như vậy?"
----
Một tuần sau khi Hà Nội tuyên bố ngừng hoạt động hai tuần vào tháng 7, Nguyen, một công chức đã nghỉ hưu và là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) sống ở Hà Nội, bắt đầu lo lắng khi không thể nhờ cậy ai trong các mối quan hệ của mình để đảm bảo được tiêm vaccine phương Tây cho các thành viên trong gia đình.
“Tôi thà chết vì virus Trung Quốc còn hơn vì vaccine Trung Quốc,” Nguyen nói, người đã sử dụng từ Việt Nam “Tàu”, một thuật ngữ xúc phạm Trung Quốc và người Trung Quốc.
Chồng cô, Vu, một thành viên ĐCSVN và là cựu kiến trúc sư tại một công ty quốc doanh, cũng bày tỏ bức xúc giống cô. Vũ cho biết anh đã cố gắng tìm hiểu thông tin từ các cán bộ phường xã để xác nhận liệu vaccine Trung Quốc có được phân phối trong khu vực lân cận của họ hay không. Cặp đôi dự đoán sẽ phải chờ đợi rất lâu mới đến lượt tiêm ngừa, vì phường của họ đã hoàn toàn không có COVID-19. Trong trường hợp này, họ có thể là những người cuối cùng nhận được vaccine. Và khi đến lượt họ, vaccine có thể chỉ còn những liều thuốc của Trung Quốc.
“Ở Việt Nam, bạn không thể tin tưởng vào các nguồn chính thống. Bạn phải dựa vào tin đồn và các nguồn không chính thức. Nếu vaccine của Trung Quốc thực sự đạt tiêu chuẩn, tại sao các nhà lãnh đạo không sử dụng chúng trước? Tôi chắc chắn rằng họ chỉ lựa chọn vaccine phương Tây”, ông Vu nói.
Gia đình của Nguyen không nghĩ đến việc chủng ngừa, cũng giống như nhiều hàng xóm và bạn bè của cô, những người đã trở nên tự mãn do thành công bước đầu của đất nước trong việc xử lý COVID-19. Nguyen và chồng đã theo dõi chặt chẽ việc kiểm đếm COVID-19 trên toàn quốc và khẳng định rằng Việt Nam đã đi đúng hướng khi đưa ra biện pháp ứng phó với virus. Nguyen nhớ lại việc tích trữ thức ăn ngay từ khi cô ấy đọc tin tức về virus lần đầu tiên vào tháng 12 năm 2019. Nhưng chính phủ Việt Nam đang ngủ quên trên kỷ lục gần như hoàn hảo trong việc kiểm soát virus. Cho đến đầu năm 2021, kỷ lục bị phá vỡ bởi biến thể Delta rất dễ lây lan. Lần đầu tiên kể từ khi bùng phát, Việt Nam đã ghi nhận mức tăng bốn con số về số ca bệnh hàng ngày ở Thành phố Hồ Chí Minh, trung tâm kinh tế của cả nước.
Nguyen nói “Chúng tôi đã xử lý tốt dịch bệnh ngay từ đầu. Cho đến tháng 5 năm 2021, hầu hết các trường hợp của chúng tôi đều bắt nguồn từ những người từ nước ngoài trở về”. Cô cho rằng sự lây nhiễm cộng đồng gần đây “hẳn là đến từ những người Trung Quốc vượt biên trái phép”.
Ông Vu nhớ lại bản Hiến pháp Việt Nam năm 1980 mà ông phải ghi nhớ trong những năm đầu làm đảng viên, có dòng chữ “Trung Quốc là kẻ thù muôn đời của Việt Nam”. Nhiều thế kỷ dưới sự chiếm đóng của Trung Quốc và các cuộc xâm lược định kỳ nằm ở gốc rễ của tình cảm chống Trung Quốc phổ biến ở Việt Nam, vốn đã bùng phát trong những năm gần đây bởi các tranh chấp ở Biển Đông và các hoạt động kinh doanh khét tiếng của Trung Quốc.
Ông Vu nói: “Trung Quốc âm mưu tiêu diệt Việt Nam. Hãy nhìn cách họ phá hủy môi trường, bán phá giá hàng hóa kém chất lượng vào đất nước chúng ta, bắt cóc các cô dâu, và lấy đi biển của chúng ta, đất đai của chúng ta. Làm sao chúng ta có thể tin tưởng vào vaccine của họ?”
----
Dương, một sinh viên tốt nghiệp y khoa, hiện là nhân viên xã hội tại một tổ chức phi chính phủ quốc tế ở thành phố Điện Biên, Tây Bắc Việt Nam, đã thất bại trong việc thuyết phục cha mẹ tiêm vaccine Trung Quốc. Ông bà hiện đang sống ở tỉnh Phú Thọ bị ám ảnh bởi những trải nghiệm của họ trong cuộc chiến tranh biên giới Việt-Trung ngắn ngủi và đẫm máu năm 1979. Mẹ cô đi cùng ông nội lên tỉnh Lạng Sơn làm ruộng, trong khi bố cô được điều động đi chiến đấu ở biên giới trước khi kết hôn.
Bà Le, mẹ của Dương nói “Tôi đã nghỉ hưu và không cần ra ngoài làm việc. Tôi có thể đợi vaccine. Trong mọi trường hợp, tôi sẽ không sử dụng vaccine Trung Quốc. Chúng ta có thể sử dụng hàng tiêu dùng của Trung Quốc, nhưng thực phẩm và thuốc của Trung Quốc thì không thể tin tưởng được. Tôi không muốn tiêm thứ từ Trung Quốc này vào cơ thể mình”.
Dương cho biết thêm, “Ở quê tôi [Phú Thọ], đồng bào dân làng rất kén chọn nguồn gốc nông sản. Ví dụ, họ sẽ không bao giờ mua trái cây mà họ nghi ngờ được nhập khẩu từ Trung Quốc”.
Dương cũng đã tận mắt chứng kiến nguồn cung vaccine thiếu hụt. Trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2021, cô đang thực tập tại một bệnh viện địa phương ở tỉnh Bắc Giang, tại thời điểm đó là tâm chấn COVID-19 do tập trung nhiều khu công nghiệp.
Dương nói "Chúng tôi cảm thấy mình như những kẻ đánh bom liều chết. Tất cả chúng tôi đều là nhân viên y tế tuyến đầu nhưng không được tiêm phòng gì cả. Ngay cả các bác sĩ tại bệnh viện cũng không được tiêm phòng”.
Chấp nhận trong sự e ngại
Không phải ai cũng từ chối vaccine của Trung Quốc. Trinh, người đã kiếm sống bằng cách bán giày nhập khẩu từ Trung Quốc trên mạng, đã rất sốc khi được tiêm vaccine Trung Quốc ngay khi cô đến trạm tiêm chủng ở Long Biên, Hà Nội. Chồng cô đã được tiêm AstraZeneca chỉ vài ngày trước đó, và vì vậy Trinh nghĩ là cô cũng sẽ nhận được loại này. Nhưng sau khi gọi điện cho bạn bè và chồng để hỏi ý kiến, Trinh quyết định tiêm vaccine Trung Quốc, vì sợ những liều vaccine sẵn có trong khu vực sẽ hết. Trinh bị mất thu nhập trong thời gian bị Hà Nội đóng cửa và đang làm việc lặt vặt để kiếm sống.
“Tôi đã cố gắng hết sức để có thể đi giao giày cho khách hàng của mình. Nếu nhiều người được chủng ngừa hơn, người ta sẽ sớm mở cửa lại. Tôi phó mặc cho số phận,” cô nói.
Trinh đã liên lạc với những người bạn ở TP.HCM và được biết tình hình còn tồi tệ hơn nhiều so với những gì báo chí nhà nước đưa tin. 7 giờ tối hàng ngày bản tin do nhà nước VTV 1, kênh chính trị hàng đầu của Việt Nam, đã ngừng đưa tin về số người chết vì COVID-19 kể từ tháng 8, đồng thời đưa tin chi tiết về số trường hợp đã hồi phục.
“Tôi đã cầu nguyện cho những điều tốt đẹp nhất. Tôi không ghét vaccine Trung Quốc, vì Trung Quốc cũng sử dụng chúng cho dân số của họ. Nhưng tôi sợ nó có thể giống như các sản phẩm Trung Quốc xuất khẩu sang Việt Nam, không giống như các sản phẩm nội địa của họ”.
----
Do, một chuyên gia trẻ sống tại Thành phố Hồ Chí Minh, kể lại: tổ trưởng khu phố của cô ấy đã đi từng nhà vào cuối tháng 7 để thông báo cho người dân địa phương rằng họ sẽ nhận được vaccineTrung Quốc.
"Anh ấy hỏi tôi có sẵn sàng tiêm vaccine Trung Quốc không?" Tôi chắc chắn rằng anh ấy sẽ không bao giờ hỏi câu hỏi này nếu vaccine có xuất xứ từ nơi khác".
Do nói rằng một số người bạn của cô thậm chí còn giả vờ mắc bệnh nền để tránh bị tiêm vaccine Trung Quốc. Ban đầu, cô cũng do dự về việc tiêm vaccine Trung Quốc, nhưng sau đó quyết định tiêm vì lo lắng cho sức khỏe của mình. Cô bị trầm cảm trong thời gian thành phố đóng cửa, và nỗi lo sợ càng tăng khi lực lượng an ninh xuất hiện dày đặc trong khu xóm.
----
Tran đến từ tỉnh Bắc Ninh, ngoại thành Hà Nội, đang làm Thạc sĩ tại Bắc Kinh và về nước vào mùa thu năm nay. Tuy nhiên, chính phủ Trung Quốc đã không cho phép sinh viên quốc tế nhập cảnh trở lại đất nước. Không giống như nhiều người khác, Tran đã tiêm vaccine Verocell mà không hề do dự. “Các giáo viên Trung Quốc khuyên tôi nên tiêm vaccine Trung Quốc sản xuất để tăng cơ hội nhận được thị thực và đến Bắc Kinh sớm”.
----
Bà Be, một người bán hải sản tại tỉnh Quảng Ninh, nơi có cả đường biên giới trên bộ và trên biển với Trung Quốc, cho biết cả gia đình bà đều tiêm vaccine Trung Quốc. Không có nhiều sự lựa chọn ở vùng này. Bà chỉ muốn được tiêm vaccine để làm việc và sinh hoạt bình thường. Chúng tôi không thể để xảy ra tình trạng đóng cửa hoàn toàn như TP.HCM được.
Không có chỗ cho sự phản kháng
Mẹ của Nguyen, 80 tuổi sống ở quận Thanh Xuân của Hà Nội, nơi được coi là điểm nóng về COVID-19 do sự gia tăng ca nhiễm trong cộng đồng vào giữa tháng 8. Ngày 11/9, khu phố đã đưa bà đi tiêm. Bà ít khi theo dõi tin tức và thường cam chịu trước áp lực của nhà chức trách, bà tiêm Verocell mà không biết rằng đó là vaccine Trung Quốc. Một số cư dân trong phường đó đã từ chối liều tiêm này và sau đó nhận được tin nhắn đe dọa từ nhà chức trách trên Zalo, một phiên bản Whatsapp của Việt Nam. Thông báo có đoạn: “Ủy ban Nhân dân đã mời tất cả công dân đến xét nghiệm và tiêm chủng. Ai không chịu tiêm mà bị lây bệnh sau này, Phường sẽ khởi tố cá nhân đó cũng như người nhà của họ”.
Trong thời kỳ đại dịch, các phương tiện truyền thông trong nước đã miêu tả mối quan hệ Trung-Việt là “hợp tác chặt chẽ”, dựa trên chủ trương “16 chữ vàng” được xây dựng vào năm 1999 khi hai đảng cộng sản nỗ lực vì một mối quan hệ tốt đẹp hơn sau chiến tranh biên giới năm 1979, một sự kiện mà bây giờ chỉ được nhắc đến trong sách giáo khoa lịch sử dân tộc Việt Nam.
Theo Tuong Vu, Trưởng khoa Chính trị tại Đại học Oregon, tâm lý chống Trung Quốc ngày càng gia tăng, biểu hiện bằng các cuộc biểu tình ngày càng nhiều. Sự phụ thuộc của Hà Nội vào Bắc Kinh sau sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết, và mối quan hệ lịch sử và chính trị chặt chẽ giữa hai đảng cộng sản, khiến nó trở nên trái ngược với hội chứng sợ Trung Quốc trong dân chúng.
Vào tháng 5 năm nay, Thủ tướng Việt Nam khi đó là Nguyễn Xuân Phúc đã mời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sang thăm Việt Nam. Nhưng tính đến tháng 7 năm 2021, Việt Nam là quốc gia ít tiêm chủng nhất trong khu vực Đông Nam Á và là quốc gia cuối cùng trong ASEAN nhận được vaccine do Trung Quốc sản xuất.
Sau chuyến công du của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tới Việt Nam vào ngày 10-12 tháng 9, chính phủ Việt Nam đã thông báo mua 20 triệu liều vaccine của Trung Quốc.
Vu đã theo dõi các hãng thông tấn quốc tế bằng tiếng Việt cho biết "Trung Quốc không hài lòng với thành công của Việt Nam trong việc xây dựng quan hệ chặt chẽ với Hoa Kỳ".
Vào ngày 25 tháng 9, Mạc Văn Trang, một giáo sư nổi tiếng và là cựu đảng viên ĐCSVN tại thành phố Hồ Chí Minh, đã đăng một bài đăng trên tài khoản Facebook của mình kêu gọi chính phủ Việt Nam suy nghĩ lại về việc mua vaccine của Trung Quốc. Ngày hôm sau, ông nhận được những lời đe dọa giết chết vì những lời chỉ trích như vậy.
Đến tháng 8, chính phủ đã tăng tốc chiến dịch tiêm chủng tại các thành phố lớn, nơi phương tiện truyền thông địa phương miêu tả là “chiến dịch thần tốc”. Vào cuối tháng Bảy, Việt Nam chỉ tiêm được gần 6 triệu liều. Đến ngày 3 tháng 10, theo Bộ Y tế, con số đó đã tăng vọt lên 45,2 triệu. Theo bác sĩ giấu tên, trung tâm tiêm chủng tại cơ sở của cô ấy đã làm việc cả ngày lẫn đêm và vào cuối tuần để đạt chỉ tiêu tiêm chủng của chính phủ.
Cầu thân với Hoa Kỳ, nỗi khao khát được tiêm Pfizer
Trong vòng ba tuần nhờ bạn bè giúp đỡ, chị Nguyen ở Hà Nội đã có thể ‘mua’ được liều Pfizer cho con gái và liều AstraZeneca cho chính mình. Bạn bè của cô đã châm biếm rằng con gái cô có được liều Pfizer nhờ "ông ngoại", một uyển ngữ chỉ việc có vaccine từ các mối quan hệ cá nhân.
Uyển ngữ này đã được sử dụng rộng rãi kể từ một vụ lùm xùm hồi cuối tháng 7. Phương Anh, cựu thí sinh một cuộc thi sắc đẹp, đăng trên tài khoản Facebook của chính mình rằng vợ chồng cô đã nhận được liều Pfizer nhờ mối quan hệ của ông ngoại cô. Bài đăng đã thu hút sự phẫn nộ của công chúng trong bối cảnh thông tin ít ỏi và tình trạng thiếu vaccine trầm trọng. Sau đó, cô bị Bộ Thông tin và Truyền thông phạt 12,5 triệu đồng (khoảng 550 USD) vì công khai thông tin sai sự thật trên mạng.
Tất cả các nguồn được phỏng vấn đều cho rằng vaccine Pfizer được dành cho những người có đặc quyền và có các kết nối đúng nơi, điều này đã trở thành luật bất thành văn. Khi những câu chuyện về những cái chết được cho là do AstraZeneca ở Việt Nam và Moderna ở Nhật Bản được lan truyền, mọi người đã nhảy vào cuộc tranh giành Pfizer.
Chị Trinh ở quận Long Biên cho biết “Hãy tưởng tượng, tất cả các loại vaccine đều miễn phí. Mọi người đều khao khát loại vaccine tốt nhất. Không ai thích vaccine Trung Quốc. Một số người đã chết vì Astra, còn Moderna bị thu hồi ở Nhật Bản. Vậy thì Pfizers là tốt nhất. Tất nhiên bạn cần có những đặc quyền nhất định để có được hàng hiếm Pfizers.”
Chị Mai ở quận Đống Đa đồng tình: “Không có gì quá ngạc nhiên. Bạn cần có sự các mối quan hệ hoặc tham nhũng để giành được quyền lợi vào bất cứ khi nào và khắp mọi nơi trên đất nước Việt Nam”.
Ngân sách bị cạn kiệt và dịch COVID-19 bùng phát nghiêm trọng ở Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh miền Nam khác đã thúc đẩy chính phủ kêu gọi sự tài trợ của cộng đồng kể từ tháng 6 để đạt được mục tiêu tiêm phòng cho 70% dân số vào nửa đầu năm của 2022, bằng cách phát triển vaccine nội địa hoặc mua từ quốc tế.
Không ai trong số những người được phỏng vấn đã đóng góp cho quỹ, bất chấp nhiều nỗ lực tiếp cận trực tuyến và trực tiếp của chính phủ.
Nguyen nói “Tôi không nghĩ rằng chính phủ thiếu tiền. Họ đã xài rất sang cho các hoạt động trước bầu cử vào tháng Năm”.
Cả bà Nguyen và chồng, hai thành viên ĐCSVN, đều vui mừng về chuyến thăm chính thức ba ngày của Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris đến Việt Nam ngày 26-28 tháng 8, trong đó bà Harris tuyên bố tài trợ 1 triệu liều Pfizer cho Việt Nam. Chuyến đi đã được công chúng Việt Nam đón nhận nồng nhiệt.
Vũ nói “Tôi rất vui vì bà Harris đã đến, vì điều đó có nghĩa là chúng tôi chắc chắn sẽ có thêm liều Pfizer.”
Người dịch: Chau Tran
Comentarios