Moderna vì lợi nhuận, không màng đến nước nghèo

Translated from The New York Times's article Moderna, Racing for Profits, Keeps Covid Vaccine Out of Reach of Poor

By Rebecca Robbins, on 09-10-2021

Một số nước nghèo đang phải trả giá đắt hơn và đợi giao vaccine lâu hơn so với các nước khá giả. Hơn nữa, không phải nước nào cũng có thể tiếp cận nguồn mua.

Moderna, loại Covid-19 vaccine hiện được xem là hiệu quả nhất trên thế giới, đang ưu tiên giao hàng cho những nước giàu, khiến những nước nghèo hơn phải chờ đợi. Họ đã thu về hàng tỷ đô lợi nhuận. Sau khi phát triển được loại vaccine đột phá với ngân quỹ tài trợ từ chính phủ, Moderna đã cung cấp lượng vaccine nhiều hơn đến những nước giàu so với những công ty vaccine khác, dựa theo Airfinity, một hệ thống dữ liệu theo dõi nguồn vaccine. Chỉ khoảng 1 triệu liều vaccine từ Moderna đã được cung cấp đến những quốc gia được xem có thu nhập thấp theo World Bank (Ngân Hàng Thế Giới) đã phân loại. Trong khi đó, Pfizer đã cung cấp 8.4 triệu liều và Johnson & Johnson cũng đã vận chuyển 25 triệu liều đến các quốc gia nghèo hơn. Trong số ít các quốc gia có thu nhập trung bình đã đạt được thỏa thuận mua vaccine của Moderna, hầu hết vẫn chưa nhận được bất kỳ liều nào và ít nhất ba nước đã phải trả giá đắt hơn Hoa Kỳ hoặc Liên minh châu Âu, theo các quan chức chính phủ ở những nước đó. . Thái Lan và Colombia đang phải trả một giá cắt cổ. Hàng của Botswana bị giao trễ. Tunisia không thể liên lạc với Moderna. Không như Pfizer, Johnson & Johnson và AstraZeneca, những công ty có danh mục thuốc và các sản phẩm đa dạng khác, Moderna chỉ có Covid vaccine. Tương lai của công ty từ bang Massachusetts phụ thuộc vào tiếng tăm của vaccine. Tiến sĩ Tom Frieden, cựu lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cho biết: “Họ làm như ngoài việc tối đa hóa lợi nhuận đầu tư, họ hoàn toàn không có trách nhiệm khác." Các giám đốc điều hành của Moderna lên tiếng rằng họ đang làm tất cả những gì có thể để sản xuất càng nhanh càng tốt nhưng năng lực sản xuất của họ vẫn còn hạn chế. Tất cả các liều vaccine mà họ sản xuất trong năm nay hiện đáp ứng các đơn đặt hàng từ các chính phủ như Liên minh châu Âu. Dù vậy, chính quyền Biden ngày càng thất vọng với Moderna vì không cung cấp vaccine đến các nước nghèo hơn. Chính quyền đã áp lực các giám đốc điều hành của Moderna tăng sản lượng tại các nhà máy ở Hoa Kỳ và cấp giấy phép công nghệ của công ty cho các nhà sản xuất nước ngoài có thể tạo ra liều thuốc cho thị trường nước ngoài. Moderna hiện đang cố gắng tự bảo vệ mình trước những cáo buộc rằng họ đang ưu tiên cho người giàu. Vào thứ Sáu, sau khi The New York Times gửi câu hỏi chi tiết về lý do tại sao các quốc gia nghèo ít được cung cấp vaccine của Moderna, công ty đã thông báo rằng họ “hiện đang đầu tư” để tăng sản lượng nhằm cung cấp một tỷ liều cho các quốc gia nghèo hơn vào năm 2022. Tuần trước, công ty cũng cho biết họ sẽ mở một nhà máy ở châu Phi, nhưng không cho biết cụ thể khi nào. Hai quan chức cấp cao cho biết, các giám đốc điều hành của Moderna đã nói chuyện với chính quyền Biden về việc bán vaccine giá rẻ cho chính phủ liên bang để tặng chúng cho các nước nghèo hơn như Pfizer đã từng làm. Cuộc đàm phán còn đang diễn ra. Trong một cuộc phỏng vấn vào thứ Sáu, giám đốc điều hành của Moderna, Stéphane Bancel, cho biết “thật đáng buồn” khi vaccine của công ty ông đã không đến được với nhiều người hơn ở các nước nghèo nhưng tình hình đã nằm ngoài tầm kiểm soát của ông. Ông nói rằng năm ngoái, Moderna đã cố gắng nhưng thất bại trong việc kêu gọi chính phủ tài trợ để mở rộng năng lực sản xuất ít ỏi của công ty và rằng công ty quyết định chi phí bao nhiêu dựa trên các yếu tố bao gồm số lượng liều lượng được đặt và mức độ giàu có của một quốc gia. (Một phát ngôn viên của Moderna phản đối dữ liệu của Airfinity rằng công ty chỉ đã cung cấp 900.000 liều cho các quốc gia có thu nhập thấp, nhưng cô đã không đưa ra con số thay thế cụ thể.) Gần một năm sau khi các nước phương Tây bắt đầu chạy nước rút để chích ngừa cho công dân của họ, người ta mới chú ý đến tình trạng thiếu vaccine trầm trọng ở nhiều nơi trên thế giới. Hàng chục quốc gia nghèo hơn, chủ yếu ở châu Phi và Trung Đông, đã tiêm ít hơn 10% dân số của họ tính đến ngày 30 tháng 9. Ví dụ, vào tháng 8, Johnson & Johnson đã phải đối mặt với sự khiển trách từ Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nhà hoạt động y tế cộng đồng sau khi The Times đưa tin rằng liều lượng từ công ty này sản xuất ở Nam Phi đang được xuất khẩu sang các nước giàu có hơn. Các quan chức chính quyền Biden thật sự thất vọng với thái độ họ cho là thiếu hợp tác của Moderna, bởi vì chính phủ Hoa Kỳ đã cung cấp cho công ty sự hỗ trợ cần thiết. Các nhà khoa học tại Viện Y tế Quốc gia đã làm việc với công ty để phát triển vaccine. Hoa Kỳ đã đầu tư 1,3 tỷ đô la cho các thử nghiệm lâm sàng và các nghiên cứu khác. Và vào tháng 8 năm 2020, chính phủ đã đồng ý đặt hàng trước 1,5 tỷ đô vaccine, để đảm bảo rằng Moderna sẽ có thị trường cho một sản phẩm chưa được chứng nhận. Trong khi các thử nghiệm lâm sàng vào năm ngoái cho thấy vaccine Moderna và Pfizer có hiệu quả tương tự, các nghiên cứu gần đây hơn cho thấy vaccine Moderna có hiệu quả vượt trội hơn. Với sự bảo vệ lâu dài và dễ dàng hơn trong việc vận chuyển và lưu trữ. Karen Andersen, một nhà phân tích trong ngành từ Morningstar, cho biết “vaccine của Moderna về cơ bản là hàng cao cấp. Họ đang ở kèo trên trong các giao dịch thương lượng giá”. Không có nhiều thông tin về các giao dịch của Moderna với các chính phủ. Trong số 22 nước, cộng với liên minh Châu Âu, mà Moderna đã giao dịch, không có nước nào trong nhóm thu nhập thấp. Có 6 nước trong nhóm thu nhập trên trung bình, và 1 nước Philippines là thuộc thu nhập dưới trung bình. Trong khi đó, Pfizer đã bán vaccine với giá ưu đãi cho 12 nước thu nhập trên trung bình, 5 nước thu nhập dưới trung bình và 1 nước nghèo là Rwanda. Cụ thể về giá, Tunisia đã mua $7 cho 1 liều vaccine Pfizer. Chỉ một vài chính phủ cho biết giá mua vaccine Moderna. Mỹ trả $15-$16,5/liều, sau khi đã tài trợ $1,3 tỉ để phát triển vaccine. Châu Âu đã trả $22,6-$25,5/liều. Các nước như Botswana, Thailand và Colombia (được World Bank xếp vào nhóm thu nhập trên trung bình) đã trả $27-$30/ liều. Sự thiếu minh bạch về giá khiến các quốc gia nghèo yếu thế hơn trong quá trình thương lượng vì họ không biết giá nào là hợp lý, theo Kate Elder, tư vấn viên về chính sách vaccine cho tổ chức Bác sĩ không biên giới. Trong vài trường hợp, Moderna cũng bán vaccine cho các nước nghèo với giá khá thấp, nhưng chỉ khi nào họ hoàn thành xong các đơn đặt hàng từ các nước khác. Vào tháng 5, Moderna ra giá $10/liều cho thị trường Châu phi, nhưng các liều này sẽ phải đợi đến năm sau mới có. Thế là cuộc đàm phán bị đổ vỡ

Dr. Ayoade Alakija, người giúp quản lý chương trình phân phối vaccine cho châu phi nhưng không có mặt tại cuộc đàm phán đó nhận xét: thái độ của Moderna như thể là họ ở đây để kiếm tiền, họ vô tình làm một việc tốt chứ không cố giả vờ để cứu cả thế giới. Vaccine Covid của Moderna đã làm thay đổi bộ mặt công ty và dàn lãnh đạo. Họ hy vọng vaccine này sẽ mang đến $20 tỉ lợi nhuận trong năm nay, và trở thành chế phẩm y tế sinh lợi nhất trong lịch sử. Năm 2019, Moderna báo cáo lợi nhuận là $60 triệu. Ms. Andersen, nhà phân tích của Morningstar, dự đoán lợi nhuận của công ty có thể lên đến $14 tỉ. Giá trị công ty trên thị trường là hơn $120 tỉ. Hai nhà sáng lập, cũng là nhà đầu tư, đã lọt top 400 người giàu nhất nước Mỹ trong tháng này, theo Forbes magazine’s list. Từ đầu mùa dịch, Moderna đã chạy đua thiết kế vaccine mRNA, và lên kế hoạch cho các thử nghiệm an toàn. Để sản xuất các liều thử nghiệm, công ty đã nhận $900 nghìn từ Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, một tổ chức phi lợi nhuận. Tổ chức này nói Moderna phải đồng ý với chính sách tiếp cận công bằng. Ý nghĩa: vaccine phải được cung cấp cho nhóm dân ở những nơi họ đang cần và trong những lúc họ cần; giá cả phù hợp với vùng miền (nơi có nguy cơ cao, nước nghèo…, hoặc những tổ chức cộng đồng thay mặt dân mua nó). Vào tháng 5, Moderna đã đồng ý cung cấp tới 34 triệu liều vaccine trong năm nay, cộng với 466 triệu liều vào năm 2022, cho chương trình Covax do Liên hợp quốc đề xướng hỗ trợ cho người nghèo trên thế giới. Theo một phát ngôn viên của Covax, công ty vẫn chưa xuất xưởng bất kỳ liều nào cho chương trình, mặc dù Covax đã phân phối hàng chục triệu liều Moderna do Hoa Kỳ tài trợ. Bancel nói công ty đã cung cấp nhiều liều vaccine cho Covax trong năm theo thỏa thuận năm 2020. Aurelia Nguyen, đại diện Covax, phủ nhận “thực tế là chúng tôi chỉ hy vọng có được một số liều ít ỏi trong năm 2021”. Cuối năm ngoái, chính quyền Tunisian đã hy vọng có thể đặt hàng vaccine Moderna nhưng họ không biết cách nào liên lạc với công ty. Họ phải nhờ đại sứ quán Mỹ giúp, thư gửi đi nhưng không ai trả lời. Tại Thailand, nơi có khoảng 32% người đã tiêm vaccine đủ liều, phát ngôn viên chính phủ nói họ đã mua 1 triệu liều vaccine với giá $28. Công ty sẽ bắt đầu giao hàng vào năm tới. Tại Botswana, bộ trưởng y tế đã yêu cầu quốc hội trình chính phủ đặt mua 500,000 liều với giá $29 vào tháng 7. Phát ngôn viên bộ y tế cho biết các liều này dự kiến được giao vào tháng 8 nhưng đến nay vẫn chưa thấy. Colombia thì đã đặt 10 triệu liều với giá $30 bao gồm phí vận chuyển, phí hậu cần. Theo bộ trưởng y tế nước này, Dr. Fernando Ruiz, Moderna vaccine có giá đắt nhất trong các loại vaccine covid lưu hành tại Colombia . Tuy vậy, Dr. Ruiz cho biết vẫn có sự chậm trễ trong khâu giao hàng. Lần giao đầu tiên dự kiến vào tháng 6 thì giao vào tháng 8. Khoảng 2,3 triệu liều đã được giao.

Người dịch: Tegan Tran & Chau Tran

Biên tập: Chau Tran